Gra świa­tła i cie­nia w prze­strze­ni kosmicz­nej odby­wa się nie­ustan­nie. W ukła­dzie pla­ne­tar­nym, kie­dy jed­no cia­ło nie­bie­skie zasło­ni dru­gie­mu źró­dło świa­tła, mamy do czy­nie­nia z tzw. zaćmie­niem. Dosko­na­le zna­my zaćmie­nia widocz­ne z Zie­mi — czy­li zaćmie­nia Słoń­ca i Księ­ży­ca. A co, gdy­by tak poku­sić się o obser­wa­cje podob­ne­go zja­wi­ska milio­ny kilo­me­trów od nas? Co pewien czas nada­rza się na to dosko­na­ła oka­zja w ukła­dzie księ­ży­ców Jowi­sza. Czte­ry naj­więk­sze sate­li­ty naj­więk­szej pla­ne­ty Ukła­du Sło­necz­ne­go, odkry­te przez Gali­le­usza są łatwo dostrze­gal­ne już za pomo­cą lor­net­ki o para­me­trach więk­szych niż 7×35 (7 to powięk­sze­nie, 35 to śred­ni­ca obiek­ty­wów w mm). Jeśli dys­po­nu­je­cie takim lub sil­niej­szym sprzę­tem, koniecz­nie zapla­nuj­cie sobie poni­żej opi­sa­ne obser­wa­cje. Jeśli macie lor­net­kę i dobra pogo­dę, sprawdź­cie wcze­śniej, czy widać przez nią księ­ży­ce Jowi­sza jako punk­ci­ki obok pla­ne­ty.

W pierw­szy i dru­gi dzień stycz­nia 2015 roku nastą­pi zaćmie­nie 3 księ­ży­ców Jowi­sza. Zanim opi­szę, któ­ry z nich kie­dy scho­wa się w cie­niu pla­ne­ty, kil­ka słów o spo­so­bie obser­wa­cji. Jowisz w oba dni w cza­sie wystą­pie­nia zaćmień będzie znaj­do­wał się wyso­ko nad połu­dnio­wy­m/po­łu­dnio­wo-zachod­nim hory­zon­tem. Nie spo­sób go będzie nie zauwa­żyć.

Jowisz 1 stycz­nia o godzi­nie 4:16 (źr. Stel­la­rium)

Jeśli do obser­wa­cji uzy­je­my tele­sko­pu, mamy pew­ność, że sprzęt zamo­co­wa­ny jest na montażu/​statywie i nasza rola spro­wa­dza się jedy­nie do dobra­nia powięk­sze­nia i śle­dze­nia pla­ne­ty w polu widze­nia. Z lor­net­ką jest neico trud­niej. Odra­dzam trzy­ma­nie jej w rękach, ponie­waż obraz będzie drgał i bar­dzo pogor­szy to szan­se na dobre obser­wa­cje. Jeśli nie mamy żad­ne­go sta­ty­wu, moż­na spró­bo­wać oprzeć łok­cie o jakiś sta­bil­ny przed­miot lub położyć/​oprzeć lor­net­kę na jakimś ele­men­cie terenu/​zabudowania, aby ją jak naj­bar­dziej unie­ru­cho­mić. Sta­bil­na lor­net­ka poka­że o wie­le wię­cej.

Pierw­sze z zaćmień nasta­pi oko­ło godzi­ny 4:25 w noc syl­we­stro­wą, a w zasa­dzie nad ranem 1 stycz­nia 2015. Tak będzie wyglą­dać układ księ­ży­ców Jowi­sza tuż przed pierw­szym zaćmie­niem (poza kadrem z lewej stro­ny jest czwar­ty księ­życ — Kal­li­sto):

Układ księ­ży­ców Jowi­sza 1.1.2015 4:16 (źr. Stel­la­ru­im)

Pierw­szy w cień Jowi­sza wej­dzie Gani­me­des — naj­więk­szy księ­życ w Ukła­dzie Sło­necz­nym i zara­zem naj­ła­twiej widocz­ny z całej czwór­ki. Oto widok tuż po nastą­pie­niu cał­ko­wi­te­go zaćmie­nia Gani­me­de­sa:

Gani­me­des zni­ka w cie­niu Jowi­sza — 1.1.2015 4:25 (źr. Stel­la­rium)

Po Gani­me­de­sie oko­ło pół godzi­ny póź­niej w cień gazo­wej pla­ne­ty wej­dzie Euro­pa — ska­li­sto-lodo­wy księ­życ. Sate­li­ta znik­nie oko­ło 5:04:

Euro­pa zni­ka w cie­niu Jowi­sza — 1.1.2015 5:04 (źr. Stel­la­rium)

Jeśli nowo­rocz­ny pora­nek będzie dla Was zbyt dużym wyzwa­niem do powyż­szych obser­wa­cji lub pla­ny popsu­je Wam pogo­da, nic stra­co­ne­go. Kolej­nej nocy w cie­niu Jowi­sza znik­nie Io — wul­ka­nicz­ny księ­życ. Nastą­pi to oko­ło godzi­ny 2:40 2 stycz­nia:

Io tuż przed wej­ściem w cień Jowi­sza — 2.1.2015 2:40 (źr. Stel­la­rium)

Sam moment zaćmie­nia w każ­dym przy­pad­ku będzie trwał dosłow­nie sekun­dy — od kil­ku do kil­ku­dzie­się­ciu. Zale­ży jak sil­nym sprzę­tem dys­po­nu­je­my, gdyż słab­sza opty­ka szyb­ciej zgu­bi słab­ną­cy księ­życ w polu widze­nia.

War­to śle­dzić zacho­wa­nie się ukła­du Jowi­sza. Jest to wdzięcz­na minia­tur­ka Ukła­du Sło­necz­ne­go, gdzie zja­wi­ska nastę­pu­ją w szyb­kim tem­pie. W zapla­no­wa­niu obser­wa­cji bar­dzo pomo­że zain­sta­lo­wa­nie kom­pu­te­ro­we­go pla­ne­ta­rium takie­go, jak np. Stel­la­rium.

by